Stigma ကို ချိုးဖျက်ခြင်း– စိတ်ကျန်းမာရေးနဲ့ပတ်သက်တဲ့ စကားပြောဆိုမှုကို ပြောင်းလဲခြင်း

စိတ်ကျန်းမာရေး ကဲ့ရဲ့ရှုတ်ချမှုသည် လိုအပ်သောပြုစုစောင့်ရှောက်မှုရှာဖွေရန် တားဆီးပေးသည့် အရေးပါဆုံး အတားအဆီးတစ်ခုဖြစ်နေဆဲပင်။ အသိစိတ်တိုးများလာလင့်ကစား လူများစွာသည် မိမိတို့၏စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာကျန်းမာရေး ရုန်းကန်မှုများအကြောင်း ဆွေးနွေးသည့်အခါ တရားစီရင်ခံရ သို့မဟုတ် နားလည်မှုလွဲနေဆဲဖြစ်သည်။ " အားနည်း သော " သို့မဟုတ် " မ တည်ငြိမ် သော " ဟု အမည်ပေး ခံ ရ ခြင်း ၏ ကြောက်ရွံ့ မှု သည် တစ် ဦး ချင်း စီ ကို မကြာခဏ တိတ်ဆိတ် စေ ပြီး ၊ သူ တို့ ၏ ရောဂါ လက္ခဏာ များ ကို ပိုမို ဆိုးရွား စေ ပြီး မရှိမဖြစ် လိုအပ် သော ထောက်ပံ့ မှု ကို ရရှိ ရန် နှောင့်နှေး စေ သည် ။ ဤ ကဲ့ရဲ့ ရှုတ်ချ မှု ကို ကိုင်တွယ် ဖြေ ရှင်း ခြင်း သည် ပို ၍ ထောက်ထား စာနာ မှု နှင့် နားလည်မှု ရှိ သော လူ့အဖွဲ့အစည်း ကို မြှင့် တင် ပေး ရန် အတွက် အရေး ပါ သည် ။ စိတ်ကျန်းမာရေးစိန်ခေါ်ချက်များကို ကိုယ်တိုင်ကြုံတွေ့ခံစားနေရသည်ဖြစ်စေ၊ ဆွေးနွေးရန် ပွင့်လင်းသူတစ်ဦးဦးကို သိရှိခြင်းသည် ထောက်ပံ့ပေးပြီး ကဲ့ရဲ့ရှုတ်ချမှုကင်းသော ဝန်းကျင်တစ်ခုကို ဖန်တီးရန် ဦးဆုံးခြေလှမ်းဖြစ်သည်။

စိတ်ကျန်းမာရေးနှင့်ပတ်သက်ပြီး ရှုံ့ချမှုများကို နားလည်ခြင်း

စိတ် ကျန်းမာရေး ကဲ့ရဲ့ရှုတ်ချ မှု တွင် စိတ်ပိုင်း ဆိုင်ရာ ရောဂါ နှင့် ပတ်သက် ၍ လူ့အဖွဲ့အစည်း တွင် ရှိ သော အပျက်သဘောထား များရှိနေဆဲဖြစ်ပါသည်။ The National Alliance on Mental Illness (NAMI) အဖွဲ့ရဲ့အဆိုများအရ အလုပ်ခွင်၊ ကျန်းမာရေးစောင့်ရှောက်မှုနှင့် မိသားစုအတွင်း၌ပင် နယ်ပယ်အသီးသီးတွင် ခွဲခြားဆက်ဆံမှုဖြစ်စေကြောင်း သတိပြုမိသည်။ (NAMI, 2023). မိမိစိတ်ရဲ့အတွင်းပိုင်းတွင် မိမိကိုယ်ကို ကဲ့ရဲ့ရှုတ်ချမှုက ဒီကိစ္စတွေကို ထပ်ဆင့်ပိုများစေနိုင်ပြီး သူတို့ရဲ့ရုန်းကန်မှုတွေကြောင့် ရှက်ကြောက်ပြီး သူတို့ရဲ့အတွေ့အကြုံတွေကို ဝေမျှဖို့ တွန့်ဆုတ်နေတတ်ကြပါတယ်။

သမိုင်းအရ စိတ်ကျန်းမာရေး ကဲ့ရဲ့ရှုတ်ချမှုသည် နားလည်မှုလွဲမှားမှုများ၊ မသိရသူများကို ကြောက်ရွံ့ခြင်းနှင့် စိတ်ရောဂါကို ယဉ်ကျေးမှုအမြင်များအပေါ် အခြေပြုခဲ့သည်။ များ စွာ သော လူ့ အဖွဲ့အစည်း များ တွင် ၊ စိတ်ပိုင်း ဆိုင်ရာ ကျန်းမာရေး ဆွေးနွေး ခြင်း သည် တားမြစ် ထား ဆဲ ဖြစ် ပြီး ၊ သူ တို့ ကို " အန္တရာယ် ရှိ သော " သို့မဟုတ် " ကြိုတင် မ ခန့်မှန်း နိုင် သော " အဖြစ် သရုပ်ဖော် ထား သော အန္တရာယ် ရှိ သော ပုံစံ များ ရင်ဆိုင် နေ ရ သူ တစ် ဦး ချင်း စီ နှင့်အတူ ၊ တားမြစ် ထား ဆဲ ဖြစ် သည် ။ ထိုသို့ မှားယွင်းသောအယူအဆများက မိမိတို့လိုအပ်သော ကျွမ်းကျင်သောအကူအညီကို မရှာဖွေရန် အဟန့်အတားဖြစ်စေသည်။

Stigma ရဲ့ အကျိုးဆက်များ

ကဲ့ရဲ့ရှုတ်ချမှုရဲ့ အကျိုးဆက်တွေက အကြီးအကျယ် နက်ရှိုင်းပါတယ်။ * The Lancet Psychiatry * တွင် ထုတ်ဝေသော လေ့လာမှုတစ်ခုက စိတ်ရောဂါရှိသူ ၉၀ ရာခိုင်နှုန်းကျော်သည် မိမိတို့၏ကိုယ်ရေးကိုယ်တာနှင့် ကျွမ်းကျင်သောဘဝအပေါ် အကြီးအကျယ်ထိခိုက်စေကြောင်း ဖော်ပြခဲ့ပါသည်။ (Clement et al., 2015). Stigma ရဲ့ အကျိုးဆက်များတွင်:

• တစ်ဦးတည်းဖြစ်ခြင်း– စိတ်ကျန်းမာရေးစိန်ခေါ်ချက်ရှိသူများစွာသည် တရားစီရင်မည်ကိုစိုးရိမ်သောကြောင့် လူမှုဆက်သွယ်ရေးကွန်ရက်များမှ ဆုတ်ခွာသွားကြသည်။
• အကူအညီရှာဖွေရန် နှောင့်နှေးခြင်း– တံဆိပ်ကပ်ခံရခြင်းကို စွဲလမ်းခြင်းက လူတစ်ဦးအား ကျွမ်းကျင်သောအကူအညီကို ရွှေ့ဆိုင်းစေနိုင်သည် သို့မဟုတ် ကျွမ်းကျင်သောအကူအညီကို ရှောင်ရှားစေနိုင်ပြီး ရောဂါလက္ခဏာများ ပိုမိုဆိုးရွားစေပြီး ကြာကြာခံစားနေရသည့် ခက်ခဲမှုများကို ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်သည်။
• ဆိုးရွားလာတဲ့ စိတ်ကျန်းမာရေး– Stigma က ရှက်စရာ၊ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုတန်ဖိုးမှုနည်းခြင်းနဲ့ မျှော်လင့်ချက်ကင်းမဲ့မှု၊ စိတ်ကျဝေဒနာနဲ့ စိုးရိမ်ပူပန်မှုလို အခြေအနေတွေကို ပိုဆိုးစေတယ်။

ဤဆိုးကျိုးများက ကျန်းမာရေးကို မြှင့်တင်ရန် စိတ်ကျန်းမာရေး ကဲ့ရဲ့ရှုတ်ချမှုကို ရင်ဆိုင်ဖြေရှင်းရန်နှင့် ဖယ်ရှားရန် အရေးတကြီးလိုအပ်ကြောင်း ပေါ်လွင်စေသည်။

ဇာတ်လမ်းကိုပြောင်းလဲခြင်း – စကားစမြည်ပြောဆိုနိုင်စွမ်း

စိတ်ကျန်းမာရေးနှင့်ပတ်ဝန်းကျင်ဟောပြောချက်ကို ပြောင်းလဲခြင်းသည် ကဲ့ရဲ့ရှုတ်ချမှုကို ဖြိုဖျက်ရာတွင် အဓိကကျသည်။ ပွင့်ပွင့်လင်းလင်းနဲ့ ရိုးသားတဲ့စကားပြောဆိုမှုတွေက တရားစီရင်ခြင်းကို မကြောက်ဘဲ သူတို့ရဲ့အတွေ့အကြုံတွေကို လုံခြုံတယ်လို့ ခံစားရတဲ့ ဝန်းကျင်တစ်ခု ဖြစ်ပေါ်စေတယ်။ ကျောင်းတွေ ဒါမှမဟုတ် အလုပ်ခွင်တွေမှာ နေ့စဉ်အခြေအနေတွေမှာ အဲဒီလိုဆွေးနွေးမှုတွေ ပြုလုပ်နိုင်ပါတယ်။

စိတ်ကျန်းမာရေးအမေရိကမှ အစီရင်ခံစာတစ်စောင်က ပညာရေးနှင့် ပွင့်လင်းစွာ အပြန်အလှန်ပြောဆိုမှုတို့သည် ကဲ့ရဲ့ရှုတ်ချမှုကို လျော့နည်းစေသည့် ထိရောက်မှုအရှိဆုံးနည်းဗျူဟာများအနက် တစ်ခုဖြစ်ကြောင်း အလေးပေးဖော်ပြထားသည်။ (စိတ်ကျန်းမာရေးအမေရိက၊ ၂၀၂၁) ဖြစ်သည်။ စိတ်ရောဂါသည် ဆီးချိုရောဂါ သို့မဟုတ် နှလုံးရောဂါနှင့်ဆင်တူသည့် ဆေးဘက်ဆိုင်ရာအခြေအနေတစ်ခုဖြစ်ကြောင်း နားလည်ထားခြင်းဖြင့် ယင်းပတ်ဝန်းကျင်ရှိ ကြောက်ရွံ့မှုနှင့် သတင်းလွဲမှားမှုတို့ လျော့နည်းသွားနိုင်သည်။ စိတ်ကျန်းမာရေးနှင့်ပတ်သက်၍ စကားစမြည်ပြောဆိုမှုများ ပိုမိုပါဝင်လေ ယင်းကို ခြုံငုံကောင်းကျိုးအတွက် အရေးပါသောကဏ္ဍတစ်ခုအဖြစ် ပုံမှန်ဖြစ်လာလေဖြစ်သည်။

Stigma ကို ချိုးဖျက်ရန် နည်းလမ်းများ

စိတ်ကျန်းမာရေးနဲ့ပတ်သက်တဲ့ ကဲ့ရဲ့ရှုတ်ချမှုကို ဖြိုဖျက်ဖို့ ကူညီပေးနိုင်တဲ့ အဓိကနည်းလမ်းတွေကတော့–

1. စကားစမြည်ပြောဆိုမှုကို အစပြုခြင်း: ကဲ့ရဲ့ရှုတ်ချမှုကို တိုက်ဖျက်ရန် အထိရောက်ဆုံးနည်းတစ်နည်းမှာ စိတ်ကျန်းမာရေးအကြောင်း ပွင့်ပွင့်လင်းလင်း ပြောဆိုခြင်းဖြစ်သည်။ ကိုယ်ရေးကိုယ်တာအတွေ့အကြုံများ ဝေမျှခြင်း သို့မဟုတ် မိမိတို့၏ခံစားချက်များနှင့်ပတ်သက်၍ အခြားသူများအား မေးမြန်းခြင်းက စိတ်ကျန်းမာရေးဆွေးနွေးမှုများကို သိသိသာသာ ထိခိုက်စေနိုင်သည်။

2. ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ်နဲ့ တခြားသူတွေကို ပညာပေးခြင်း : စိတ်ကျန်းမာရေးအခြေအနေများနှင့်ပတ်သက်၍ အသိပညာရရှိခြင်းက မသိသောအရာများကို ဖယ်ရှားပေးနိုင်သည်။ စိတ်ကြွစိတ်ကျရောဂါနှင့် စိတ်ကြွစိတ်ကျရောဂါကဲ့သို့သော အခြေအနေများကို နားလည်သဘောပေါက်ခြင်းက စာနာစိတ်ရှိစေပြီး ဝေဖန်မှုကိုလျော့နည်းစေသည်။

3. စိတ်ကျန်းမာရေးအရင်းအမြစ်များကို မြှင့်တင်ပေးခြင်း : ပတ်ဝန်းကျင်မှာရှိတဲ့သူတွေကို အကူအညီရှာဖို့ အားပေးပါ။ အကူအညီလိုင်းများ သို့မဟုတ် အွန်လိုင်းအရင်းအမြစ်များနှင့်ပတ်သက်သည့် သတင်းအချက်အလက်များကို ဝေမျှခြင်းက မရှိမဖြစ်လိုအပ်သောထောက်ပံ့မှုကို ပေးနိုင်ပါသည်။

4. အထောက်အပံ့ ပေးခြင်း : မိသားစု ဒါမှမဟုတ် လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက်တွေကို မိတ်ဆွေတွေ၊ မိသားစု ဒါမှမဟုတ် လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက်တွေကို ဝေဖန်မှုကင်းစွာ ထောက်ပံ့ပေးပါ။ တစ်ခါတစ်ရံ တစ်ဦးတစ်ယောက် ဂရုစိုက်သူတစ်ဦးသည် အတော်အတန်ထူးခြားစေနိုင်ကြောင်း သိထားခြင်းက အတော်အတန်ထူးခြားစေနိုင်ပါသည်။

Stigma-လွတ်လပ်တဲ့ လူ့အဖွဲ့အစည်းတွေကို ဖန်တီးခြင်း

လူ့အဖွဲ့အစည်းများသည် စိတ်ကျန်းမာရေးနှင့်ပတ်သက်သော ကဲ့ရဲ့ရှုတ်ချမှုကို ချိုးဖျက်ရာတွင် အရေးပါသောကဏ္ဍမှ ပါဝင်ကြသည်။ ကျောင်းများ၊ အလုပ်ခွင်များနှင့် အဖွဲ့အစည်းများသည် စိတ်ကျန်းမာရေးကို ဦးစားပေးသည့် မူဝါဒများနှင့် အစီအစဉ်များကို အကောင်အထည်ဖော်ခြင်းဖြင့် ဦးဆောင်နိုင်ပါသည်။ စိတ်ကျန်းမာရေးပညာရေး၊ အလုပ်သမားအထောက်အပံ့ အစီအစဉ်များ (EAPs) နှင့် ထောက်ပံ့ပေးရေးအုပ်စုများကဲ့သို့သော အစပြုလုပ်ဆောင်မှုများက ကဲ့ရဲ့ရှုတ်ချမှုကင်းသော ပတ်ဝန်းကျင်များကို မြှင့်တင်ပေးနိုင်ပါသည်။

စိတ်ကျန်းမာရေး ကဲ့ရဲ့ရှုတ်ချမှုကို ချိုးဖျက်ဖို့ စုပေါင်းကြိုးစားအားထုတ်ဖို့လိုတယ်။ စကားစမြည်ပြောဆိုခြင်းနှင့် ပညာရေးတိုးပွားစေခြင်းတို့ဖြင့် စိတ်ကျန်းမာရေးကို ကာယကျန်းမာရေးနှင့် အလားတူအရေးပါသည်ဟု ယူမှတ်သည့်ကမ္ဘာကို ဖန်တီးနိုင်ပါသည်။

ကိုးကားချက်များ

• Clement, S., Schauman, O., Graham, T., et al. (2015). "What is the impact of mental health-related stigma on people with mental illness? A meta-analysis of observational studies." *The Lancet Psychiatry*, 2(7), 619-627.
• Mental Health America. (2021). "Mental Health Information." Retrieved from [Mental Health America] (https://www.mhanational.org).
• National Alliance on Mental Illness. (2023). "Mental Health Stigma." Retrieved from [NAMI](https://www.nami.org).